- νέα εποχή –
Βρισκόμαστε στην απαρχή μίας νέας πολιτικής περιόδου με διαφορετικά πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά. Όπως, κάποτε, στην αγροτική επανάσταση η πρώτη ύλη ήταν η γη και στη βιομηχανική επανάσταση ήταν το σίδερο, σήμερα διανύουμε την εποχή της πληροφορίας και των νέων τεχνολογιών και η πρώτη ύλη είναι τα δεδομένα.
Οι πολιτικές προκλήσεις που φέρνει η νέα εποχή είναι πολλές: αύξηση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων, σώρευση του πλούτου στα χέρια των λίγων, ανάδυση νέων οικονομικών κέντρων, αλματώδης αύξηση της δυνατότητας μετακίνησης προσώπων/ κεφαλαίων και υπερεθνική διάσταση προβλημάτων όπως το μεταναστευτικό και το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής.
Δύο είναι οι λέξεις-κλειδιά που θα παίξουν ρόλο στη νέα εποχή: οι νέες δυνατότητεςκαι οι νέεςανισότητες.
Οι δυνατότητες αφορούν σε όλους τους τομείς της ζωής μας: τη γνώση, την υγεία, την εκπαίδευση, την εργασία, την επικοινωνία, σχεδόν κάθε πτυχή κι επιλογή του ανθρωπίνου βίου. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πόσες χιλιάδες δυνατότητες έχει ένα παιδί που γεννιέται σήμερα σε σχέση με τις αντίστοιχες που είχαν οι γονείς ή οι παππούδες του.
Η μετάβαση σε μία νέα πολιτική περίοδο δεν είναι μονάχα συνάρτηση της ελεύθερης διακίνησης προσώπων, αγαθών και κεφαλαίων· είναι απόρροια των συνάψεων που δημιουργούνται από τη συνάντηση των χιλιάδων ιδεών. Τα τείχη που πέφτουν στο όνομα ενός ανοιχτού διασυνδεδεμένου κόσμου είναι αυτά που κρατούσαν μέχρι πρότινος τη συλλογική ευφυΐα υπό περιορισμό.
Η κοινωνία των πολιτών και οι κοινότητες δεσπόζουν στο τοπίο αυτού του καινούριου κόσμου και ανοίγουν νέα πεδία συνεργασιών. Η δημιουργία τοπικών, εθνικών και υπερεθνικών κοινοτήτων διαμέσου της τεχνολογίας, αίρει κάθε γεωγραφικό εμπόδιο, ενώνει ανθρώπους, μυαλά, ιδέες και εξελίσσει εκθετικά τη γνώση και την επιστήμη. Οι νέες συλλογικότητες επανέρχονται στο επίκεντρο των κοινωνιών και είναι αυτές που θα συνεργαστούν και θα δώσουν λύσεις, θα εφεύρουν νέες θεραπείες, θα προβούν σε νέες ανακαλύψεις, θα οδηγήσουν την ανθρωπότητα σε ένα τεράστιο άλμα προς τα εμπρός.
Σ’ αυτόν τον νέο κόσμο, η διεύρυνση των ανισοτήτων και η διαχείριση των παραγόμενων νέων δυνατοτήτων με όρους ισότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και περιβαλλοντολογικής μέριμνας, είναι οι καινούριες μεγάλες προκλήσεις για την προοδευτική πολιτική. Γιατί η προοδευτική στάση απορρέει από την βαθιά πίστη ότι το μέλλον μπορεί να είναι καλύτερο από το παρόν. Προοδευτική πολιτική είναι η πεποίθηση πως τα πράγματα δεν είναι δοσμένα απ’ την ανθρώπινη φύση, αλλά μπορούν να αλλάξουν, με βούληση, σχέδιο κι επιμονή. Αυτή είναι η δική μας ιστορική κληρονομιά, από τις αρχαιοελληνικές ρίζες της δημοκρατίας έως τον διαφωτισμό και την Γαλλική επανάσταση.
– στα καθ᾽ημάς –
Ερχόμενοι στην Ελλάδα, η οκταετής συνεχόμενη κρίση αποδεικνύει ότι αδυνατούμε να διαγνώσουμε της αιτίες χρεοκοπίας που μας έφεραν σε συνθήκες αβελτηρίας. Κάνοντας δε μία επισκόπηση από συστάσεως του νεοελληνικού κράτους, διαπιστώνουμε ότι η Ελλάδα έχει υποστεί 7 χρεοκοπίες τα τελευταία 200 χρόνια και στα ενδιάμεσα διαστήματα βρισκόταν σε πολιτική και οικονομική εξάρτηση από ξένες δυνάμεις, με κάποια μονάχα φωτεινά πολιτικά διαλείμματα.
Ιστορικά, είναι εύκολο να διακρίνει κανείς ότι η Ελλάδα παραμένει διαχρονικά όμηρος πολιτικών και οικονομικών συστημάτων που την κρατούν καθηλωμένη στο χθες. Η Ελλάδα συνεχίζει να είναι μια χώρα κλειστή στη δημοκρατία και τους θεσμούς της, μια χώρα που δρα πελατειακά και διχαστικά, μια χώρα στην οποία επικρατεί η συμμαχία των εχόντων έναντι των αδυνάμων.
Η σημερινή κρίση είναι ίσως και η πιο αδυσώπητη όλων. Κάθε μέρα, ολοένα και περισσότεροι συμπολίτες μας χάνουν τη δουλειά τους, εγκαταλείπουν την πολιτική, αφήνουν τη χώρα. Οι κλειστές συντεχνίες παραμένουν κυρίαρχες στο πολιτικό πεδίο, στους εργασιακούς χώρους, στην καθημερινότητά μας· αρνούνται να συνεργαστούν για το κοινό καλό, μετατρέπουν τα δικαιώματα των πολλών σε προνόμια των λίγων και δημιουργούν μία νέα πλειοψηφική αόρατη κοινωνία που εγκαθίσταται για τα καλά στο περιθώριο. Εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στις σκιές.
Κόμματα, συνδικάτα, πανεπιστήμια και δικαιοσύνη έχουν γίνει θεσμοί χαμηλής εμπιστοσύνης. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που δεν μπορεί να βγει από την κρίση. Γιατί είναι η μόνη χώρα που μέσα στην κρίση άφησε τη δημοκρατία και τους θεσμούς να διαβρωθούν, τα δημόσια αγαθά να απαξιωθούν, τις ανισότητες και τη φτώχεια να διευρυνθούν.
Tα παλιά πολιτικά διλήμματα μεταξύ δημοσίου / ιδιωτικού ή μεγάλου / μικρού κράτους δεν υφίστανται πλέον, όχι τουλάχιστον ως κυρίαρχα.Τα συγκυριακά απολιτικά διλήμματα μεταρρυθμισμού / λαϊκισμού ή παλιού/νέου με ηλικιακά κριτήρια, δείχνουν την ανεπάρκεια του συμβατικού ιδεολογικού οπλοστασίου.
Τα παιχνίδια εξουσίας μονοπωλούν την καθημερινότητά μας. Μεταμφιεσμένα κόμματα, πολιτικές μεταγραφές, νέοι ή αναβαπτισμένοι σωτήρες, αφύσικες συνεργασίες, επιβεβαιώνουν ότι από το πολιτικό μας στερέωμα απουσιάζουν ολοένα και περισσότερο οι αρχές, οι ιδέες, οι αξίες. Η εμπιστοσύνη προς την πολιτική και τους θεσμούς συρρικνώνεται, ενώ η ύφεση γίνεται μόνιμη και βολική για κάποιους συνθήκη. Η αβεβαιότητα και ο φόβος ανατροφοδοτούν τον φαύλο κύκλο και η χώρα εκπέμπει εικόνα αδιεξόδου και γενικευμένης στασιμότητας.Οι δε πολιτικές ηγεσίες, εν μέσω πολιτικής αταξίας και οικονομικής ασυμμετρίας, δρουν αντιφατικά και επαγγέλλονται ένα καλύτερο παρελθόν.
Αντί να προχωρήσουμε σε μια ειλικρινή άσκηση εθνικής αυτογνωσίας και να στοχαστούμε πάνω σε προβληματικές νοοτροπίες, αφήσαμε τα δημόσια αγαθά να απαξιωθούν, τις ανισότητες και τη φτώχεια να οξυνθούν. Τα αυτόματα αντανακλαστικά του απομονωτισμού, του φόβου και της ανόρθωσης νέων διαχωριστικών τειχών εντός της κοινωνίας μας, επιμένουν να μας γυρίζουν στο χθες.
- ένα νέο πολιτικό αφήγημα –
Αυτή η συγκυρία όμως, προσφέρει παράλληλα και μια μεγάλη ευκαιρία στη χώρα μας, για να επιχειρήσει το άλμα προς το μέλλον, επαναφέροντας την πραγματική πολιτική στο επίκεντρο. Μια πολιτική που πηγαίνει πέρα από την απλή διαχείριση της αναγκαιότητας. Που γίνεται πραγματική γιατί χτίζει δεσμούς εμπιστοσύνης με τους πολίτες, μέσα από θεσμούς ανοιχτής δημοκρατίας και αναπτύσσει πολιτικές με δικαιοσύνη, διαφάνεια, αποτελεσματική κατανομή φόρων και δημοσίων εσόδων με γνώμονα τις ανάγκες των πολιτών.
Αυτό που απαιτεί η εποχή είναι ένα νέο πολιτικό προοδευτικό σχέδιο που θα νοηματοδοτεί εκ νέου τη δημοκρατία, αναζωογονώντας τις έννοιες της ελευθερίας, της ισότητας, και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το πολιτικό αυτό σχέδιο θα πρέπει να είναι αντικείμενο δικής μας επεξεργασίας και να ανταποκρίνεται στα ιδιαίτερα ιστορικά και θεσμικά χαρακτηριστικά της χώρας μας. Εμείς θα βρούμε μόνοι μας τον δρόμο για την έξοδο από την κρίση.
Η εμβάθυνση της δημοκρατίας και το άνοιγμα των πολιτικών και οικονομικών θεσμών της χώρας είναι αυτά που μπορούν να φέρουν προοπτική και ευημερία για όλους. Απαιτείται η ριζοσπαστική επαναθεμελίωση του κράτους και η σύγκρουση άνευ όρων με τα κλειστά πολιτικά και οικονομικά συστήματα. Αυτή είναι η πολιτική πρόταση που μπορεί να δημιουργήσει τις πραγματικές προϋποθέσεις επανένταξης των αποκλεισμένων, των ανθρώπων «εκτός των τειχών».
Το άνοιγμα των δομών, των δεδομένων και των θεσμών είναι αυτό που μπορεί να γκρεμίσει τα τείχη της συναλλαγής και να ενισχύσει την αξιοκρατία, τη δικαιοσύνη και τη διαφάνεια.
Οι ανοιχτές κοινωνίες της γνώσης, της επιστήμης, της πίστης στον άνθρωπο και τις δυνατότητές του, μπορούν να νικήσουν τις κλειστές, ξενοφοβικές, συνωμοσιολογικές κοινωνίες.
Έναντι της ελεύθερης ή της κλειστής οικονομίας, πρέπει να παραθέσουμε την ανοιχτή οικονομία, η οποία μπορεί να διαμορφώσει το πλαίσιο για τη συμπερίληψη και τη συμμετοχή στην κοινωνική και οικονομική ζωή όλων των πολιτών. Ανοιχτή οικονομία είναι αυτή που δεν αφήνει κανέναν πίσω και απελευθερώνει τις δημιουργικές και παραγωγικές δυνάμεις ενάντια στα ολιγοπώλια και τις σχέσεις εξάρτησης. Μια οικονομία που λειτουργεί με κανόνες που εφαρμόζονται για όλους και που προτάσσει το ρυθμιστικό, εποπτικό -και όπου χρειάζεται επενδυτικό- ρόλο του κράτους. Μια οικονομία που δεν είναι ούτε κρατικιστική, ούτε ασύδοτη, αλλά μια πραγματικά ελεύθερη οικονομία που παράγει προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και τα αμείβει αντίστοιχα γιατί στηρίζεται στην αυθεντική παραγωγική της ικανότητα. Μια οικονομία που δίνει ευκαιρίες σε όλους.
Και οπωσδήποτε μία ανοιχτή παιδεία που θα δυναμώνει την κοινωνική κινητικότητα, θα δίνει νέες ευκαιρίες και θα μειώνει τις ανισότητες γιατί αυξάνει την πρόσβαση στη γνώση και βοηθάει στην κατανόηση του νέου κόσμου.
Κάθε προοδευτική πολιτική οφείλει να έχει σαφές αριστερό πολιτικό πρόσημο. Θεωρώ απαραίτητη την ενδυνάμωση του κοινωνικού κράτους και τη στήριξη των ασθενέστερων συμπολιτών μας, όλων εκείνων που ζουν «εκτός των τειχών». Και η επανένταξή τους συνιστά προϋπόθεση για να οικοδομήσουμε μια νέα, συνεκτική κοινωνία. Είναι πρωτίστως χρέος μας απέναντι στην ίδια τη δημοκρατία. Είναι, εν τέλει, θεμελιώδες ζήτημα δικών μας αξιών.
Αλλά η επανένταξη αφορά και την ίδια τη χώρα μας σε σχέση με την Ευρώπη. Μεγάλη μερίδα του πολιτικού προσωπικού τροφοδότησε το μίσος κατά της Ευρώπης, επιφυλάσσοντας όμως στην πράξη για τη χώρα μας τον ρόλο του επαίτη. Ως ευρωπαίοι πολίτες οφείλουμε να ανακτήσουμε τον λόγο μας στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και να συνδιαμορφώσουμε τις εξελίξεις. Είμαστε λαός υπερήφανος και πρέπει να διεκδικήσουμε εκ νέου σχέσεις ισοτιμίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό όμως πρέπει να γίνει με το παράδειγμά μας, με την εργασία μας, με τον κόπο μας.
- εν κατακλείδι –
Σήμερα, καλούμαστε να πείσουμε την πλειοψηφία των δημοκρατικών και προοδευτικών πολιτών ότι υπάρχουν επιλογές μακριά από τον αγανακτισμένο ριζοσπαστισμό και την τυραννία του «κλειστού».
Πρέπει να συγκρουστούμε με κάθε κλειστό σύστημα.
Να αλλάξουμε τον συσχετισμό των ιδεών από το κλειστό στο ανοιχτό, από τον εθνικισμό στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, από την εσωστρέφεια στην εξωστρέφεια, από τον ασφυκτικό έλεγχο των θεσμών από πολιτικά/κομματικά συμφέροντα στην ποιοτική δημοκρατία, από τις “θεσμισμένες” ανισότητες στην ισότητα των ευκαιριών, από τις κρυφές εξυπηρετήσεις και τις νομοθετικές διαδικασίες της τελευταίας στιγμής στα ανοιχτά δεδομένα, τη διαφάνεια και την κοινωνική διαβούλευση.
Αυτός είναι ο τρόπος για να αντιμετωπιστεί το μεγάλο κοινωνικό ζητούμενο:να βγουν εκατομμύρια πολίτες από τις σκιές. Όλοι εκείνοι που αποχωρούν από τις εκλογικές διαδικασίες, που δεν συμμετέχουν στην συλλογική λήψη αποφάσεων, που είναι εκτός εργασιακού και παραγωγικού χάρτη, που ιδιωτεύουν παραιτημένοι από κάθε συλλογική προσπάθεια.
Η εμβάθυνση της δημοκρατίας, το άνοιγμα των θεσμών, των δομών, των δεδομένων είναι αυτά που θα γκρεμίσουν τα τείχη της συναλλαγής και θα ενισχύσουν την αξιοκρατία, τη δικαιοσύνη και τη διαφάνεια. Και, η συμμετοχή, είναι αυτή που μπορεί να δώσει ξανά νόημα και δύναμη στη δημοκρατία έναντι των εχθρών της.
*Δημοσιέυτηκε στην εφημερίδα Ειδήσεις στις 19/12/2018
