Σε μία εργατική συνοικία μίας μικρής ελληνικής πόλης, κάπου στον προηγούμενο αιώνα, βρίσκεται μία παρέα 5 αγοριών. Οι γονείς τους δουλεύουν όλοι στην ίδια φάμπρικα και κείνα περνούν τα απογεύματά τους στο πάρκο της γειτονιάς, παρακολουθούμενα εναλλάξ από τους γονείς που δεν έχουν βάρδια.
Οι 3 λατρεύουν να παίζουν ποδόσφαιρο (παρότι μέτριοι), ο ένας είναι ψηλός κ γεροδεμένος (θα μπορούσε να γίνει ένας εξαίρετος καλαθοσφαιριστής αλλά το άθλημα είναι ακόμη μη διαδεδομένο) και ο 5ος λατρεύει το θέατρο κ έχει ταλέντο στο να αφηγείται φανταστικές ιστορίες σε κοινό.
Και οι 5 καταλήγουν να παίζουν ποδόσφαιρο τα απογεύματα της παιδικής τους ηλικίας -άλλοι επειδή είναι το trend της εποχής, άλλοι επειδή η δεξιότητά τους για ένα άλλο άθλημα είναι ετερόχρονη και άλλοι επειδή το ταλέντο τους απαξιώνουν οι συνομήλικοι ως κάτι σοφτ κοριτσίστικο και οι γονείς ως ένα μη επικερδές χασομέρι.
Μεγαλώνοντας, οι 3 δεν θα γίνουν ποδοσφαιριστές παρά τις ώρες ”εργασίας” και οι υπόλοιποι 2 δεν θα γίνουν μπασκετμπολίστας ή ηθοποιός και μάλιστα θα έχουν σπαταλήσει χρόνο σε κάτι που δεν τους άρεσε, διότι αυτά ήταν τα χαρακτηριστικά της τοπικής παρέας.
Ας αφήσουμε για λίγο την παραπάνω ιστορία και ας πάμε στην ιστορία της εκπαίδευσης. Μέχρι και πριν την βιομηχανική επανάσταση, η συντριπτική πλειοψηφία ήταν αναλφάβητοι. Κατά τον μεσαίωνα εμφανίζονται τα γραμματοδιδασκαλεία και υπηρετούν τη βόλεψη της εκκλησίας (υπήρχαν κ παλαιότερα σε διαφορετική μορφή ). Η πρόσβαση αφορά σε παιδιά που θα γίνουν οι αυριανοί μαθητές για τις τάξεις της εκκλησίας ή θα χρησιμοποιηθούν από αυτή για ένα επόμενο σκαλοπάτι εργασίας . Η εκκλησία έχει τον έλεγχο και χρησιμοποιεί την εκπαίδευση ως εργαλείο για τον έλεγχο των μαζών.
Κατά την περίοδο της αναγέννησης τα πράγματα αλλάζουν. Την άνθιση της λογοτεχνίας, των τεχνών & των επιστημών βοηθούν ιδιαίτερα ανακαλύψεις όπως η τυπογραφία, η μαγνητική πυξίδα (χαρτογράφηση γης), το τηλεσκόπιο (τελικά η γη δεν είναι επίπεδη) και το μηχανικό ρολόι. Ιδίως η τυπογραφία βοηθάει στη διάδοση του λόγου και κατ´ επέκταση των ιδεών, στη μείωση του αναλφαβητισμού, στην αμφισβήτηση θρησκευτικών στερεοτύπων αλλά και της αυθεντίας των εγγράμματων. Η κλασική εκπαίδευση που παρέχεται (κυρίως με μη προοδευτικά χαρακτηριστικά) αφορά στην αριστοκρατία και την εκκλησία, με το φορητό βιβλίο να προκαλεί ρήγματα στις τότε κλειστές κοινωνίες.
Ο διαφωτισμός και επερχόμενη βιομηχανική επανάσταση αλλάζουν τα δεδομένα. Οι πιέσεις από τις επιστήμες, την τεχνολογία, τον εκβιομηχανισμό ή τη νοημοσύνη προετοιμάζουν ένα νέο σύστημα εκπαίδευσης. Τα μαζικά εκπαιδευτικά συστήματα ξεκινούν κάπου στο 1860 σε Αμερική και Ευρώπη, προσαρμοσμένα απόλυτα στις ανάγκες της βιομηχανικής εποχής. Μοιάζει κάπως σαν ένα deal αμοιβαίων συμφερόντων, όπου η εποχή παράγει μαζικά, επενδύσει σε εκπαίδευση και αυτή της το επιστρέφει με εξειδικευμένη γνώση (προσαρμοσμένη στην Β.Ε.).
Τα σχολεία έμοιαζαν αρκετά με τα εργοστάσια, με ειδικές εγκαταστάσεις κ διαχωρισμό από τον έξω κόσμο, καθορισμένες ώρες λειτουργίας, ίδιες ηλικίες, κοινές κλίμακες προόδου, κανόνες διαγωγής κ γενικότερη βάση στην αρχή της τυποποίησης και της συμμόρφωσης.
Η βιομηχανική εκπαίδευση βοήθησε στην κοινωνική άνοδο και τις περισσότερες οικονομικές ευκαιρίες, σπάζοντας προηγμένους αποκλεισμούς από τη γνώση και δημιουργώντας, έστω και με αυτό τον τρόπο, συνθήκες για πιο δημοκρατικές κοινωνίες.
Τότε, γίνεται και ένας βασικός και άδικος διαχωρισμός μεταξύ επιστημών και τεχνών, με τους ρασιοναλιστές να υπερτερούν και να προσφέρουν σε αφθονία τα σημαντικά επιτεύγματά τους, ενώ το ρεύμα του ρομαντισμού (αισθήματα, φαντασία, προσωπική έκφραση) να υστερεί ως προς την αξία και τη χρησιμότητά του για την ανθρωπότητα.
Η Βιομηχανική επανάσταση έμελλε να αλλάξει την ανθρωπότητα προς το καλύτερο και το έκανε τους προηγούμενους αιώνες με μεγάλη ένταση. Όμως, πλέον, έχουμε μπει σε μία νέα εποχή, της οποίας τα χαρακτηριστικά είναι απόλυτα ασύμβατα με το βιομηχανικό μοντέλο εκπαίδευσης.
Οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε, εργαζόμαστε, διασκεδάζουμε, σχετιζόμαστε. Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει τις μέχρι πρότινος επαγγελματικές ευκαιρίες, παίρνει δουλειές και τις κάνει καλύτερα, αίρει κάθε μόνιμη σκέψη. Το μοντέλο που έφτιαχνε ανθρώπους-μηχανές δείχνει να ξεπερνιέται από τις ίδιες τις μηχανές. Πλέον, αντί της γραφής/ανάγνωσης/αριθμητικής χρειαζόμαστε περισσότερο σύνδεση με τη δημιουργικότητα/καινοτομία/επιχειρηματικότητα. Το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να μπορεί να διακρίνει και να αναδεικνύει τα μοναδικά ταλέντα του καθενός και να δίνει στη ζωή μας νέο νόημα και σκοπό.
Χρειαζόμαστε ένα νέο πρότυπο εκπαίδευσης που θα βγάζει το παιδί από το βιομηχανικό κλουβί (τυποποιημένη, γραμμική εκπαίδευση) και θα του δίνει τα απαραίτητα εφόδια στο προσωπικό (ατομικές δεξιότητες, ταλέντα/ευαισθησίες), πολιτιστικό (κατανόηση του κόσμου) και οικονομικό (αγορά εργασίας) πεδίο.
Χρειαζόμαστε περισσότερη και ποιοτικότερη πρόσβαση στη γνώση, να ανοίξουμε κάθε κλειστό εκπαιδευτικό σύστημα, να κοιτάξουμε προς τον κόσμο, να μοιραστούμε, να συνεργαστούμε, να πετύχουμε.
Χρειαζόμαστε μία εκπαίδευση που δεν μπορεί να παραγνωρίζει το τώρα προετοιμάζοντας εμάς για μέλλον, και μάλιστα ένα μέλλον που αδυνατεί να κατανοήσει. Μία εκπαίδευση που να έχει ως σημεία αναφοράς τις γνώσεις, τις ιδέες, τις δεξιότητες, τις πληροφορίες, τις αξίες.
Χρειαζόμαστε μία εκπαίδευση που θα συμπεριλαμβάνει με δίκαιο τρόπο τις φυσικές επιστήμες, τις ανθρωπιστικές σπουδές, τις τέχνες, τη φυσική αγωγή.
Χρειαζόμαστε μία εκπαίδευση που θα εξατομικεύει, θα βρίσκει ταλέντα/δεξιότητες, θα δημιουργεί, θα είναι δομημένη περισσότερο οριζόντια και λιγότερο ιεραρχικά, μία εκπαίδευση που θα ενώνει παιδιά και μεγάλους με κοινά ενδιαφέροντα, ανησυχίες και ευαισθησίες.
Χρειαζόμαστε μία εκπαίδευση που θα ανοίξει το μυαλό της/μας, θα ανοίξει τις δομές, τους ανθρώπους, διδάσκοντες και διδασκόμενους. Μία εκπαίδευση που θα συνδέει μεταξύ τους με πλατφόρμες συνεργασίας τμήματα, πανεπιστήμια, τάξεις, σχολεία.
Γυρίζοντας, λοιπόν, στην παρέα, θα σκεφτόμουν ότι οι 3 δεν θα είχαν ασχοληθεί με το ποδόσφαιρο αν είχαν τυχαίως γεννηθεί τον προηγούμενο αιώνα και ούτε θα το είχαν επιβάλλει, είτε ως πλειοψηφία στην παρέα είτε ως κοινωνικό πρόταγμα, ενώ ο πιθανός μπασκετμπολίστας (αυτόν μπορείτε να τον αντικαταστήσετε και με μηχανικό υπολογιστών) και ο πιθανός ηθοποιός θα ζούσαν με βάση τα ενδιαφέροντα που η κοινωνία και το ανεπαρκές εκπαιδευτικό σύστημα τους έχουν περιορίσει.
-Ποια άραγε τα ατομικά ταλέντα/δεξιότητες των 3 ποδοσφαιρόφιλων παιδιών; Κανείς δεν θα μάθει.
-Γιατί η κοινωνία δυσκολεύεται να δημιουργήσει πλαίσιο υποδοχής αξιοποίησης των δυνατοτήτων του 4ου παιδιού;
– Ποιος ο λόγος που η τέχνη ή η φυσική αγωγή δεν έχει την ίδια αξία με την ακαδημαϊκή ματιά στην εκπαίδευση;
Θα πρέπει να βρούμε τα ατομικά ταλέντα, να εκμεταλλευτούμε αυτά που έχουμε ήδη αναγνωρίσει με νέες ιδέες (να φτιάξουμε χώρο) και να ενώσουμε τον θεατρόφιλο με αυτούς των διπλανών πόλεων -και ύστερα των πιο απομακρυσμένων (νέες κοινότητες χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς).
Ειδάλλως, σε αυτή την παρέα παιδιών, κανείς δεν θα παίξει ποδόσφαιρο, μπάσκετ ή θέατρο στο επίπεδο που θα τον κάνει ευτυχισμένο, θα του εξασφαλίσει τα προς το ζην και θα προσθέτει δημιουργικά (πολιτιστικά) στο ίδιο το αντικείμενο ενδιαφέροντός του.
Και δυστυχώς, δεν θα είναι ούτε η φάμπρικα εκεί να τους περιμένει. Αυτή θα έχει ήδη κλείσει από καιρό.
