*Νόμπελ

Στο άκουσμα της βράβευσης των Ντάρον Ατζέμογλου, Σάιμον Τζόνσον και Τζέιμς Α. Ρόμπινσον με το Νόμπελ Οικονομίας 2024 έμεινα με μία ειλικρινή απορία: αν το χάρηκαν περισσότερο οι ίδιοι και οι οικογένειές τους ή αυτό εδώ το newsletter των σόσιαλ των Ντέμοκρατ των σωστών. 

Διότι “πιστεύω βαθιά -αυτό που αναφέρει ως λόγο βράβευσης η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών- πως οι θεσμοί διαμορφώνονται και επηρεάζουν την ευημερία. Και μάλιστα αυτή η θεώρηση ήταν μία εκ των πυρήνων σκέψης επί των οποίων δημιουργήθηκε ένα ανώνυμο πολιτικό δίκτυο με 400 νέους ανθρώπους το μακρινό 2015, στο οποίο συζητήσαμε, διαβάσαμε βιβλία, γράψαμε κείμενα, κάναμε ραδιοφωνικές εκπομπές, δια ζώσης events και ακόμη-ακόμη και ένα τριήμερο παρουσιάσεων για την αξία της ανοικτότητας, κάπου σε ένα κάμπινγκ, συζητώντας εμμονικά για την αξία των θεσμών. 

Ο Νταρόν Ατζέμογλου και ο Τζέιμς Α. Ρόμπινσον έγραψαν ένα βιβλίο αναφοράς με τίτλο «Γιατί Αποτυγχάνουν τα Έθνη», ακολούθησαν δεκάδες άρθρα τους και ένα δεύτερο βιβλίο με τίτλο «Ο στενός διάδρομος» στο οποίο προσέθεσαν στη θεωρία τους και τη σημασία της ισχυρής κοινωνίας για τη διασφάλιση μίας «ανοιχτής» Δημοκρατίας με ισχυρούς συμμετοχικούς θεσμούς. Εμείς δοκιμάσαμε να «αποκρυπτογραφήσουμε» και τα δύο βιβλία, όχι μόνο για μας αλλά και για όσους δεν βρήκαν το χρόνο να τα διαβάσουν. Παραθέτω, λοιπόν, ένα σημείωμα από το πρώτο και πιο γνωστό βιβλίο των -πλέον- βραβευμένων συγγραφέων το οποίο θα σας φανεί πολύ χρήσιμο για να επεργαστείτε με επάρκεια τη δική τους συνταγή για την πολιτική και οικονομική ευημερία ενός έθνους:

Αποκρυπτογράφηση «Γιατί Αποτυγχάνουν τα Έθνη» των Acemoglou-Robinson

• Οι θεσμοί σφυρηλατούν την επιτυχία ή την αποτυχία των εθνών (κεντρική θέση). Η αλληλεπίδραση των πολιτικών και οικονομικών θεσμών γεννά τη φτώχεια ή την ευημερία.
• Οι μεγάλες ανισότητες της σημερινής εποχής, οι οποίες αναδύθηκαν το δέκατο ένατο αιώνα, οφείλονται στην άνιση κατανομή των βιομηχανικών τεχνολογιών και της μεταποιητικής παραγωγής. Δεν οφείλονται στις αποκλίσεις της παραγωγικότητας της γεωργίας.
• Η επίτευξη της ευημερίας εξαρτάται από την επίλυση μερικών βασικών προβλημάτων. Άρα για να ευημερήσει η Ελλάδα ξανά, πρέπει να επιλύσει το βαθύ της πολιτικό πρόβλημα (Ποιο είναι το πολιτικό πρόβλημα της Ελλάδας, ποιες οι πτυχές του και ποιες οι πιθανές του λύσεις)
• Οι χώρες διαφέρουν ως προς την οικονομική επιτυχία λόγω των διαφορετικών θεσμών τους, των κανόνων που επηρεάζουν τον τρόπο λειτουργίας των οικονομιών τους και των κινήτρων που παροτρύνουν τους λαούς.
• Για να είναι ανοικτοί οι οικονομικοί θεσμοί πρέπει α) να προστατεύουν την ατομική ιδιοκτησία, β) να διασφαλίζουν ένα αμερόληπτο δικαστικό σύστημα, γ) να εγγυώνται την ισότητα στις συναλλαγές και τις συμβάσεις, δ) να επιτρέπουν την ίδρυση νέων επιχειρήσεων και ε) να δίνουν στους πολίτες τη δυνατότητα να επιλέγουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία
• ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΗ: Οι ανοικτοί οικονομικοί θεσμοί ενισχύουν τις οικονομικές δραστηριότητες, αυξάνοντας την παραγωγικότητα και την ευημερία
• Οι ανοιχτοί οικονομικοί θεσμοί χρειάζονται και χρησιμοποιούν το κράτος
• ΚΛΕΙΣΤΟΣ ΘΕΣΜΟΣ: Οι θεσμοί αυτοί βασίζονται στην εσκεμμένη απόσπαση εισοδημάτων και πλούτου από ένα υποσύνολο προς όφελος ενός άλλου υποσυνόλου
• Ανοικτοί οικονομικοί θεσμοί οδηγούν σε ανοικτές και όχι ελεύθερες αγορές (σημαντική ιδεολογική διαφορά!). Ως ατμομηχανές της ευημερίας λογίζονται οι ανοικτές αγορές, η τεχνολογία και η εκπαίδευση. Οι ανοιχτοί οικονομικοί θεσμοί οδηγούν σε πιο ίση κατανομή των πόρων, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η πολιτική ισχύς των απλών πολιτών και η ισότητα των ευκαιριών. Αντίθετα οι κλειστοί οικονομικοί θεσμοί δεν δημιουργούν τα αναγκαία κίνητρα, ώστε οι πολίτες να επενδύουν και να καινοτομούν.
• Απολυταρχικοί πολιτικοί θεσμοί: Η ισχύς επιμερίζεται σ’ ένα στενό κύκλο, δίχως να υπάρχουν περιορισμοί ως προς την άσκησή της. 
• Πλουραλιστικοί πολιτικοί θεσμοί: Επιμερίζουν την ισχύ σ’ ένα ευρύ φάσμα της κοινωνίας και θέτουν περιορισμούς στην άσκησή της. Αυτό σημαίνει ότι η εξουσία ασκείται από ένα ευρύ συνασπισμό ομάδων
• ΜΙΓΜΑ: Άρρηκτη σχέση πλουραλισμού και ανοιχτών οικονομικών θεσμών, αλλά είναι απαραίτητη η συγκεντρωτική και ισχυρή κρατική δομή
• Ανοιχτοί πολιτικοί θεσμοί= Συγκεντρωτικοί + Πλουραλιστικοί πολιτικοί θεσμοί, σ’ αντιδιαστολή με τους κλειστούς πολιτικούς θεσμούς. Υπάρχει αλληλεπίδραση οικονομικών και πολιτικών θεσμών => ΟΙ ΚΛΕΙΣΤΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΦΥΣΙΚΟ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΤΩΝ ΚΛΕΙΣΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΘΕΣΜΩΝ
• ΚΛΕΙΣΤΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ: Σφετερισμός εξουσίας και αλληλοδιαδοχή κλειστών συστημάτων. Παράλληλα δεν υπάρχει καινοτομία και δημιουργική καταστροφή, ενώ το συγκρουσιακό κλίμα προκαλεί πολιτική αστάθεια
• ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ: Επιμερισμός ισχύος και αυτοπεριορισμός. Δηλαδή περιορίζουν τις δυνατότητες σφετερισμού της εξουσίας, καθώς και τα κίνητρα αναβίωσης των κλειστών θεσμών
• Τα έθνη αποτυγχάνουν όταν αναπτύσσουν κλειστούς οικονομικούς θεσμούς που βασίζονται σε κλειστούς πολιτικούς θεσμούς, με συνέπεια να παρεμποδίζεται η οικονομική μεγέθυνση.
• Ο φόβος για τη δημιουργική καταστροφή είναι συχνά η γενεσιουργός αιτία της εναντίωσης στους ανοικτούς οικονομικούς και πολιτικούς θεσμούς
• Οι ισχυρές ομάδες αντιστέκονται στην οικονομική πρόοδο και τις ατμομηχανές της ευημερίας. Η οικονομική μεγέθυνση προωθείται, όταν δεν εμποδίζεται από τους ηττημένους οικονομικά και πολιτικά. 
• Όταν τόσο οι πολιτικοί, όσο και οι οικονομικοί θεσμοί είναι κλειστοί, απουσιάζουν τα κίνητρα για να υπάρχει δημιουργική καταστροφή και να πραγματοποιηθούν τεχνολογικές αλλαγές
• Οι κλειστοί οικονομικοί και πολιτικοί θεσμοί οδηγούν αναπόφευκτα σε εσωτερικές συγκρούσεις και εμφυλίους, μιας και αντιστρέφουν τη διαδικασία πολιτικού συγκεντρωτισμού. Καταλύεται ο νόμος και η τάξη
• Αγγλία: Ένδοξη Επανάσταση 1688: Δημιούργησε για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία ένα σύνολο ανοιχτών πολιτικών θεσμών, ανοίγοντας τον δρόμο για την Βιομηχανική Επανάσταση.
• Θεσμικές αλλαγές που δρομολόγησε η Ένδοξη Επανάσταση: Αναδιοργάνωσε εκ βάθρων τους οικονομικούς θεσμούς, ευνοώντας τους καινοτόμους επιχειρηματίες και προστατεύοντας περισσότερο τα δικαιώματα ιδιοκτησίας
• Επιτεύγματα Ένδοξης Επανάστασης (σε άξονες): 1) Ενίσχυση/ εξορθολογισμός δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, 2) Βελτίωση χρηματοπιστωτικών αγορών, 3) Υπονόμευση των επικυρωμένων από το κράτος μονοπωλίων στο διεθνές εμπορίο, 4) Άρση εμποδίων στην επέκταση της βιομηχανίας και 5) Άνοιγμα πολιτικού συστήματος, που ανταποκρινόταν πλέον στις οικονομικές ανάγκες και τις προσδοκίες της κοινωνίας
• Η Ένδοξη Επανάσταση οδήγησε στην ανάδυση ενός νέου καθεστώτος, το οποίο βασιζόταν στη συνταγματική άσκηση της εξουσίας και τον πλουραλισμό, πετυχαίνοντας, χάρη στη συγκυριακή εξέλιξη της ιστορίας και την ύπαρξη ενός ευρέος κοινωνικού συνασπισμού
• Πριν την Ένδοξη Επανάσταση: Magna Carta (1215): Περιορισμός της εξουσίας του Βασιλιά => Χαρ/κα κοινοβουλίου Αγγλίας: 1) Δεν εκπροσωπούσε μόνο τις ελίτ, που είχαν στενή σχέση με το Βασιλιά, αλλά κι ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών ομάδων και 2) Πολλά μέλη του Κοινοβουλίου αντιτίθεντο στις προσπάθειες των Βασιλέων να αυξήσουν τις εξουσίες τους
• Μετά την Ένδοξη Επανάσταση: Bill of Rights (1689): Θρίαμβος του Κοινοβουλίου έναντι της μοναρχίας. Κατέστησε περισσότερο πλουραλιστικούς τους πολιτικούς θεσμούς της Αγγλίας, θέτοντας τα θεμέλια για την ανάπτυξη ανοιχτών οικονομικών θεσμών
• Γιατί επικράτησαν οι ανοιχτοί θεσμοί μετά την Ένδοξη και την Γαλλική Επανάσταση; 1) Ύπαρξη νέας εμπορικής και επιχειρηματικής τάξης, 2) Φύση ευρέος συνασπισμού που συγκροτήθηκε και στις δύο επαναστάσεις και 3) Η ιστορία των πολιτικών θεσμών Αγγλίας-Γαλλίας είχαν το υπόβαθρο για ανοιχτούς πολιτικούς θεσμούς
• Οι κλειστοί θεσμοί δεν μπορούν να οδηγήσουν σε τεχνολογικές αλλαγές λόγω της έλλειψης οικονομικών κινήτρων και της αντίστασης των ελίτ, οι οποίες συνιστούν το σημαντικότερο εμπόδιο για την καινοτομία
• Μπορεί μια κλειστή οικονομία να επιτύχει οικονομική μεγέθυνση, χωρίς ωστόσο να είναι βιώσιμη, γιατί δεν περιλαμβάνει τη δημιουργική καταστροφή και τις τεχνολογικές καινοτομίες (ΕΣΣΔ). Η αυταρχική οικονομική μεγέθυνση δεν οδηγεί στη δημοκρατία ή τους ανοιχτούς πολιτικούς θεσμούς. Η αυταρχική οικονομική μεγέθυνση δεν είναι μακροπρόθεσμα ούτε επιθυμητή, ούτε βιώσιμη
• Η ύπαρξη οικονομικής μεγέθυνσης προϋποθέτει ένα συγκεντρωτικό κράτος. Μια σχετική οικονομική ευημερία είναι εγγενής στους κλειστούς θεσμούς, όταν επιτυγχάνεται ένας βαθμός συγκεντρωτισμού και τήρησης του νόμου και της τάξης.
• Πρέπει να φοβόμαστε την δημιουργική καταστροφή; Οι τεχνολογικές καινοτομίες αυξάνουν την ευημερία των ανθρώπινων κοινωνιών, αλλά αντικαθιστούν το παλιό με το νέο, καταλύοντας τα οικονομικά προνόμια και την πολιτική εξουσία μερικών κοινωνικών ομάδων. Η δημιουργική καταστροφή δεν αναδιανέμει μόνο τον πλούτο και τα εισοδήματα, αλλά επιμερίζει και την πολιτική ισχύ
• Οι μεν κοινωνίες χρειάζονται νεόφερτους προκειμένου να προωθήσουν ριζοσπαστικές καινοτομίες, οι δε νεόφερτοι και η δημιουργική καταστροφή που επιφέρουν χρειάζεται συχνά να κάμψουν πολλές πηγές αντίστασης, ειδικά από τις ελίτ
• Πολλές φορές η αντίσταση στον πολιτικό συγκεντρωτισμό ομοιάζει με την αντίσταση στους ανοιχτούς πολιτικούς θεσμούς, διότι σε αμφότερες τις περιπτώσεις ενεδρεύει ο φόβος της απώλειας της πολιτικής ισχύος προς όφελος του συγκεντρωτικού κράτους και όσων το ελέγχουν (περίπτωση Ελλάδος μετά την Απελευθέρωση)
• ΕΝΑΡΕΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: Οι ανοιχτοί οικονομικοί θεσμοί δημιουργούν το θεμέλιο πάνω στο οποίο αναπτύσσονται οι ανοιχτοί πολιτικοί θεσμοί, οι οποίοι περιορίζουν τις παρεκκλίσεις από τους ανοικτούς οικονομικούς θεσμούς. Τα ΜΜΕ διαδραματίζουν ρόλο στη διατήρηση του ενάρετου κύκλου, μιας και η ύπαρξη ελεύθερων ΜΜΕ αυξάνει τις πιθανότητες να αποκαλυφθούν οι απειλές εναντίον των ανοικτών οικονομικών και πολιτικών θεσμών.
• ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: Οι κλειστοί οικονομικοί θεσμοί δημιουργούν τις συνθήκες διαιώνισης των κλειστών πολιτικών θεσμών, οι οποίοι δεν προστατεύουν από τις καταχρήσεις της εξουσίας. Οι κλειστοί πολιτικοί θεσμοί τείνουν να δημιουργούν ένα φαύλο κύκλο, επειδή δεν παρέχουν κανένα μέσο άμυνας απέναντι σε όσους σφετερίζονται και καταχρώνται την εξουσία του κράτους => Οι κλειστοί θεσμοί δημιουργούν κίνητρα για εσωτερικές συγκρούσεις σχετικά με το ποιος θα ελέγχει την εξουσία και τα οφέλη που απορρέουν απ’ αυτή
• ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ: Οι νόμοι δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από μια ομάδα για να παραβιαστούν τα δικαιώματα μιας άλλης, ενώ προετοιμάζουν το έδαφος για μεγαλύτερη συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες. Οι άνθρωποι δεν είναι μόνο ίσοι μόνο έναντι του νόμου αλλά και ως προς τη συμμετοχή στο πολιτικό σύστημα
• ΣΙΔΗΡΟΥΣ ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΟΛΙΓΑΡΧΙΑΣ (ΜΙΧΕΛΣ): Η εσωτερική λογική που διέπει τις ολιγαρχίες (και τις ιεραρχικές οργανώσεις) είναι η αναπαραγωγή του εαυτού τους όχι μόνο όταν η ίδια ομάδα παραμένει στην εξουσία, αλλά ακόμη και όταν μια εντελώς διαφορετική ομάδα θέτει την εξουσία υπό τον έλεγχό της (κλασσικό παράδειγμα οι ανά τον κόσμο λαϊκιστές)
• Μια χώρα γίνεται αποτυχημένο έθνος γιατί: α) έχει κληρονομήσει ένα σύνολο κλειστών θεσμών, β) οι κλειστοί θεσμοί συμβάλλουν στην παραμέληση επενδύσεων στις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και γ) Συγκρούσεις/αποτυχία κρατικών μηχανισμών

ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ	ΚΛΕΙΣΤΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ	ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ	ΚΛΕΙΣΤΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ
Προστατεύουν τα δικαιώματα ιδιοκτησίαςΔιασφαλίζουν ισότητα ευκαιριώνΕνθαρρύνουν επενδύσεις και νέες τεχνολογικές δεξιότητες	Αποσπούν πόρους από τους πολλούς προς όφελος λίγωνΔεν προστατεύουν τα δικαιώματα ιδιοκτησίαςΔεν παρέχουν κίνητρα για την ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων	Επιμερίζουν με πλουραλιστικό τρόπο και σ’ ένα ευρύ φάσμα της κοινωνίας την πολιτική ισχύΔημιουργούν ένα βαθμό πολιτικού συγκεντρωτισμούΕπιβάλλουν τη τήρηση του νόμου και της τάξηςΕπιτρέπουν τη λειτουργία της οικονομίας της αγοράςΣημαντικός ο ρόλος των ελεύθερων ΜΜΕ	Συγκεντρώνουν την εξουσία στα χέρια μιας δράκας ανθρώπωνΧρησιμοποιούν τους πόρους που αποσπούν για να παγιώνουν την πολιτική εξουσία τους

• Τρόποι κατασκευής της ευημερίας: Αφενός, η αποτυχία των αγορών οφείλονται στην άγνοια και αφετέρου η αποτυχία των αγορών βασίζονται στους κλειστούς θεσμούς. Απαιτούνται μεταρρυθμίσεις, αλλά οι λύσεις δεν είναι εύκολες
• Διδάγματα (και για την Ελλάδα σε σχέση με το μνημόνιο ενδεχομένως): Η ξένη βοήθεια δεν είναι αποτελεσματικό μέσο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των αποτυχημένων εθνών, ενώ θα ήταν χρήσιμο να χρησιμοποιούνται οι εισροές ξένης βοήθειας για την ανάπτυξη των ανοιχτών θεσμών, χωρίς ωστόσο να υπάρχει μια συνταγή για την κατασκευή τους.