Κάνοντας μία προσωπική αναδρομή στα χρόνια της κρίσης, διαπιστώνω ότι σπατάλησα χρόνο αναλύοντας τις αιτίες χρεοκοπίας της χώρας. Διάβασα, έγραψα, έβγαλα συμπεράσματα. Δυστυχώς, ξόδεψα αρκετό χρόνο πάνω από έναν μεγεθυντικό φακό και έτσι έχασα την αγαπημένη μου αλλά εν προκειμένω θλιβερή μεγάλη εικόνα. Αυτήν, της Ελλάδας που δεν τα καταφέρνει τα τελευταία 200 χρόνια.
Κάνοντας ένα βήμα πίσω (zoom out), διαπίστωσα ότι οι 7 εθνικές χρεοκοπίες και οι ενδιάμεσες πολιτικο-οικονομικές εξαρτήσεις από ξένες δυνάμεις συνθέτουν το παζλ και φτιάχνουν το μεγάλο κάδρο που παρέλειπα να δω. Παρότι κάθε χρεοκοπία έχει τη δική της ιδιαιτερότητα (η τελευταία οφείλεται κυρίως στο διαχειριστικό έλλειμμα της περιόδου 2007-2009), υπάρχει ένα αόρατο νήμα που ενώνει τις αποτυχίες μας. Και ποιο είναι αυτό; Η Ελλάδα διαχρονικά παραμένει όμηρος κλειστών πολιτικών και οικονομικών συστημάτων που επωφελούνται κατά τη διάρκεια πολυετών αλλά θνησιγενών πολιτικών περιόδων, αποσπώντας έτσι πολιτική ισχύ και οικονομικούς πόρους από τους πολλούς.
Τούτο, κατά τη διάρκεια εξωτερικών χρηματοδοτήσεων, έφτανε προς τα κάτω με δυσκολία και αρκούσε για να ζήσουν τα πιο αδύναμα στρώματα. Βέβαια, το κλειστό αυτό μοντέλο, μετά τη διακοπή της ροής βοήθειας, αυτονόητα οδηγείτο σε πολιτικό και οικονομικό τέλμα.
Ακόμη και όταν η Ελλάδα έκανε τη μετάβαση στη δημοκρατία την δεκαετία του 70 κ πέτυχε την εδραίωσή της την δεκαετία του 80, δεν άνοιξε επαρκώς τους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς υπέρ της ισότητας των ευκαιριών. Αφενός μεν βοήθησε στην πολιτική συμπερίληψης των αδυνάμων μέσω του νεοδημιούργητου οργανωμένου κοινωνικού κράτους, αφετέρου δημιούργησε τις προϋποθέσεις να στηθούν (παρα)κέντρα οικονομικών ολιγαρχιών με διαύλους διαπλοκής στο πολιτικό, μιντιακό και τραπεζικό σύστημα.
Η Ελλάδα, ακόμη και τώρα, μπορεί να ξεκλειδώσει (να ”ανοίξει” -χρησιμοποιώντας νέα ορολογία), να απελευθερώσει νέες δυνάμεις και να κάνει μία πραγματική επανεκκίνηση με όρους προοπτικής. Το προοδευτικό πολιτικό σχέδιο που μπορεί να θέσει αυτές τις βάσεις μπορεί να προέλθει από μία νέα ανάλυση της πολιτικής υπό το πρίσμα της αξίας της ανοιχτότητας, όπως και τη νέα διαιρετική τομή προοδευτισμού/συντηρητισμού υπό τον άξονα ανοιχτό/κλειστό.
Η χρήση των ανοιχτών δεδομένων στη σχέση κράτους-πολίτη (εποπτεία/λογοδοσία, συμμετοχή,συνδιαμόρφωση) αλλά και η ανοιχτή και εξωστρεφώς προσανατολισμένη Ελλάδα είναι η πυξίδα προς αυτή την κατεύθυνση.
Χρειαζόμαστε μία Ελλάδα η οποία δεν θα πετροβολεί τους ξένους αλλά θα αντλεί γνώσεις, θα συνεργάζεται, θα τους ανταγωνίζεται και θα τους ξεπερνά, δημιουργώντας έτσι ένα νέο κράτος δικαίου με αναπτυξιακές δυνατότητες και ένα νέο αίσθημα πατριωτισμού που θα βοηθήσει ουσιαστικά τη χώρα (αντί των άναρθρων κραυγών μίσους και του κουνήματος της σημαίας των ”περισσότερο Ελλήνων”).
Το άνοιγμα των δομών μπορεί να γκρεμίσει τα τείχη της διαπλοκής και να φανερώσει τους κλειστούς χώρους της συναλλαγής, απελευθερώνοντας εγκλωβισμένες δυνάμεις και δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για δίκαιη ανάπτυξη και ευκαιρίες, όπως και για νέες συνεργασίες ή συλλογικότητες (νέες θεματικές κοινότητες).
Το δε άνοιγμα των θεσμών είναι αυτό που θα ενισχύσει ποιοτικά τη δικαιοσύνη, την αξιοκρατία, τη δημοκρατία.
Συζητώντας για την ανοιχτότητα σε κοινωνικό επίπεδο, αυτό που πρέπει να πετύχουμε είναι να φύγουμε από τις κλειστές δογματικές, φοβικές, συνωμοσιολογικές κοινωνίες και να μεταβούμε στην ανοιχτή κοινωνία της γνώσης και της επιστήμης, της κοινωνίας που πιστεύει στον άνθρωπο και τις δυνατότητές του.
Αλλά και στην οικονομία, να σταθούμε κριτικά απέναντι στην ασύδοτη οικονομική ελευθερία που ευνοεί τους λίγους, προκαλεί υπερσυγκέντρωση οικονομικής ισχύος και δημιουργεί ολιγοπώλια ή σχέσεις εξάρτησης και να προτάξουμε την ανοιχτή οικονομία της δίκαιης κατανομής, της αναδιανομής, των ανοιχτών οικονομικών θεσμών (προϋπόθεση οι ανοιχτοί πολιτικοί θεσμοί) που δίνουν ίσες ευκαιρίες για όλους αλλά και της στήριξης των αδυνάμων με ακόμη περισσότερες ευκαιρίες και δικαίωμα στην 2η ευκαιρία.
Το δε κράτος, θα πρέπει να απομακρύνεται από το ρόλο του ελέγχου της αγοράς μέσω κρατικοποιήσεων και να να έχει ισχυρό ρυθμιστικό ρόλο στη δημιουργία/εποπτεία εκείνου του θεσμικού πλαισίου που θα υπερασπίζεται την κοινωνική συνοχή μέσω της καταπολέμησης των ανισοτήτων και της δίκαιης παραγωγής πλούτου.
Παρακολουθούμε στα μάτια μας να ξεδιπλώνεται με ταχύτητα ένας καινούργιος κόσμος και αυτό είναι σίγουρα κάτι που μας φοβίζει καθώς δεν προλαβαίνουμε να τον ορίσουμε. Ακόμη και αν δεν μας αρέσει, δεν είναι λύση να βουτήξουμε το κεφάλι στην άμμο. Αντί του στρουθοκαμηλισμού, θα πρέπει να σχεδιάσουμε να τον κάνουμε καλύτερο. Τα δεδομένα αλλάζουν και η Ελλάδα μπορεί να κάνει το άλμα προς τα εμπρός. Αρκεί να είναι έτοιμη να πάρει τις αποφάσεις και να συγκρουστεί με ό,τι την κρατά πίσω στο χθες.
Η δημιουργία νέων επιστημονικών και οικονομικών θεματικών κοινοτήτων σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο είναι η νέα δομή που θα τείνουν να πάρουν οι κοινωνίες. Η δύναμη του ενός ατόμου θα υποταχθεί στη συλλογική ευφυία και η τήρηση των αξιών θα είναι απαραίτητη και αμοιβαία προϋπόθεση για την επιτυχία των κοινοτήτων και κατ᾽ επέκταση των συμμμετεχόντων. Και βεβαίως, οι άνθρωποι-παραδείγματα, δηλαδή τα μεμονωμένα άτομα που θα συγκρουστούν με τα δικά τους συμφέροντα στους χώρους πολιτικής συνεύρεσης και εργασίας προς όφελος του κοινού καλού, είναι τα πρόσωπα που θα βοηθήσουν να γίνει η μετάβαση από το χθες στο αύριο με όρους ευημερίας.
Ο κόσμος αλλάζει. Οι υπάρχουσες πολιτικές δυνάμεις διχάζουν ολοένα και περισσότερο το εθνικό μας εκλογικό σώμα, αδυνατώντας να κατανοήσουν ότι θα πρέπει οι ίδιες να δημιουργήσουν τις γέφυρες μεταξύ των ανθρώπων, να ενώσουν, να δὠσουν μία νέα οριζόντια διάσταση στις εθνικές και υπερεθνικές συνεργασίες.
Μάλιστα, ζητούν συμμετοχή και επανένταξη των πολιτών χωρίς καν να διασφαλίζουν αξιοκρατία, διαφάνεια, λογοδοσία. Και αναρωτιούνται γιατί δεν συμμετέχουν οι πολίτες χρησιμοποιώντας το προσφιλές και τόσο υποκριτικό επιχείρημα ”μα αν δεν συμμετέχεις εσύ, τίποτα δεν θα αλλάξει”.
Ο κόσμος αλλάζει. Οι ευκαιρίες είναι μπροστά μας. Και η κρίση μπορεί να γίνει η αφορμή για έξοδο από τον αλυτρωτισμό και να αποχρωματίσει το στίγμα μίας χώρας που δεν τα καταφέρνει -Όχι από αυτούς που τα έχουν χάσει όλα. Ούτε από αυτούς που τα έχουν όλα. Αλλά από αυτούς που είναι διατεθειμένοι να χάσουν όσα έχουν ή επιθυμούν να έχουν· αυτά είναι τα εμπόδια που δεν τους επιτρέπουν να σκέφτονται από το μηδέν. Και χρειαζόμαστε το μηδέν, σήμερα περισσότερο από ποτέ. Ως το ιδεατό σημείο από το οποίο μπορούν να ξεκινήσουν νοερά τα πάντα.
