Ας ξεκινήσουμε το ποστ με μία υπόθεση: ότι ζούμε (με την οικογένειά μας ή χωρίς) μοναχικά σε ένα σπίτι στο βουνό (ή σε μικρό οικισμό). Και ας πάμε το χρόνο λίγο πιο πίσω.
Το πλάνο ζωής ή ακριβέστερα οι επιλογές για τον καθένα από μας θα είναι περίπου οι ίδιες, παρά τη διαφορετικότητα των χαρακτήρων μας. Θα καλλιεργούσαμε τη γη για πατάτες, ντομάτες, πιπεριές. Θα βγαίναμε στο κυνήγι για πουλιά και θα εκτρέφαμε πρόβατα για να πίνουμε γάλα και να φτιάχνουμε τυρί. Θα είχαμε κότες για κρέας και αβγά. Θα φέρναμε νερό από το ποτάμι. Θα κόβαμε και θα στοιβάζαμε τα ξύλα για το τζάκι, θα είχαμε ένα σκύλο για φύλαξη και συντροφιά.
Ας κάνουμε με τη φαντασία μας ένα βήμα στο πλάι και ας μεταφερθούμε σε ένα χωριό. Οι υπάρχουσες επιλογές μας εμπλουτίζονται κατά πολύ. Ο γείτονας μάς μαθαίνει νέες καλλιέργειες και βάζουμε -δίπλα στις πιπεριές- μελιτζάνες και κολοκυθάκια. Για το κυνήγι χρησιμοποιούμε νέα όπλα, δίπλα στα πρόβατα και στις κότες προσθέτουμε 2 αγελάδες και λίγα κουνέλια. Παίρνουμε καθαρό νερό από το πηγάδι στην πλατεία του χωριού και αποκτάμε ένα νέο σκύλο -ειδικό στο κυνήγι.
Όμως, δεν είναι μόνο το βάθος που αποκτούν οι επιλογές μας αλλά και οι (νεο)εμφανιζόμενες κοινές επιλογές. Καλλιεργούμε ρύζι μαζί με άλλους 3 γείτονες σε ένα νεροχώραφο έξω απ’ το χωριό, κυνηγάμε ομαδικά αγριογούρουνα, εκτρέφουμε άλογα, κάνουμε ένα υδραγωγείο και μαζεύουμε ξύλα με το κάρο.
Ξάφνου, μαζί με την παραπάνω γνώση σε είδη βασικών αναγκών και τη συνεργασία με κοινό όφελος, εμφανίζονται και νέες επιλογές (ανταλλαγή). Καθότι εμείς καλλιεργούμε τις καλύτερες πατάτες (καλύτερο χωράφι, ατομικές δεξιότητες), επικεντρωνόμαστε σε αυτές που γίνονται περιζήτητες και τις ανταλλάσσουμε με φρούτα ή λαχανικά, αβγά ή τυρί και ούτω καθεξής. Στήνουμε παγίδες για πουλιά και παίρνουμε κρέας ελαφιού ή γουρουνιού από τον γείτονα. Διώχνουμε τις κότες που μας έφερναν αλλεργία και κάνουμε κουνέλια, ανταλλάσοντάς το κρέας τους με προϊόντα από το κοτέτσι του διπλανού.
Σιγά σιγά, οι επιλογές μας γίνονται πολύ περισσότερες. Σκεπτόμενοι, πχ, το πεδίο της εργασίας, μπορούμε να ανοίξουμε ένα μπακάλικο, ένα κρεοπωλείο, έναν καφενέ, ένα ξυλουργείο. Μπορούμε να παραμείνουμε διαφορετικοί, όχι μόνο στον χαρακτήρα αλλά και στον τρόπο ζωής, να επιλέξουμε πράγματα που μας ταιριάζουν ή αγαπάμε περισσότερο, να γίνουμε πιο δημιουργικοί, πιο χρήσιμοι, πιο ευτυχισμένοι.
Ας κάνουμε ένα ακόμη βήμα στο πλάι και ας πάμε στην πόλη. Εκεί, τα προϊόντα θα είναι ακόμη πιο άφθονα και θα χρησιμοποιούνται ως πηγές τα γύρω χωριά που, καθένα από αυτά, έχει την ιδιαιτερότητά του στην παραγωγή. Οι υπηρεσίες θα είναι ακόμη πιο οργανωμένες, περισσότερες και θα ανταποκρίνονται στις συνεχείς νέες απαιτήσεις. Οι δουλειές θα πληθύνουν, θα δουλεύουμε ως δάσκαλοι σε σχολείο ή ιατροί σε νοσοκομείο, θα γίνουμε ασφαλιστές, δικηγόροι, μηχανικοί, ερευνητές. Θα έχουμε κατανοήσει ότι δεν είναι η πόλη αυτή καθαυτή που μας δίνει τις περισσότερες ευκαιρίες ή την καλύτερη ποιότητα ζωής, αλλά η συνεύρεση, η ανταλλαγή προϊόντων και ιδεών, η συνεργασία.
Οι κανόνες (θεσμοί) που θα φτιάξει η κάθε οργανωμένη κοινωνία που θα αποκτήσει τα όριά της δια του κράτους (με κριτήριο φυλετικά, γλωσσικά, γεωγραφικά χαρακτηριστικά) είναι αυτές που θα χτίσουν και το πολιτιστικό της υπόβαθρο. Το κράτος θα φροντίσει να συστηματοποιήσει τις υπηρεσίες ώστε να φτάσουν με όσο το δυνατόν ίσο και δίκαιο τρόπο και στον τελευταίο άνθρωπο στο βουνό. Παράλληλα, η θρησκεία, η φιλοσοφία (ή οι εχθροί) θα προσπαθήσουν να διατηρήσουν τις ισορροπίες, επιπρόσθετα και σε περιόδους κρίσεων, με άλλες μορφές ενδυνάμωσης ή διατήρησης της συνοχής.
Κάπως έτσι ορίζεται ένας πολιτισμός, ο οποίος περιλαμβάνει το συνολικό τρόπο ζωής μίας κοινωνίας, από τα πρότυπα εργασίας/ψυχαγωγίας, την παραγωγή, την ηθική, την αισθητική, τη λογοδοσία, την ευθύνη. Είναι δηλαδή οι αξίες και οι μορφές συμπεριφοράς που χαρακτηρίζουν μία κοινωνία.
Ας σκεφτούμε τώρα σε αρκετά απλουστευμένη μορφή, τι χρειάζεται ένας πολιτισμός για να δικαιολογεί τη φράση ‘α, αυτοί είναι πολιτισμένοι, δεν είναι σαν και μας”. Αυτό που, καταρχήν, χρειάζεται, είναι να υπηρετεί τις ανθρώπινες/πολιτικές αξίες, να παράγει με πλουραλισμό και να διανέμει δίκαια, να προασπίζεται τα δικαιώματα, να ΄χει ήθος, να ορίζει, να υπηρετεί και να εμβαθύνει τα ιδανικά, τη δημοκρατία, την δικαιοσύνη, την ελευθερία, την ισότητα.
Πλέον, αρκετοί πολιτισμοί του πλανήτη μας έχουν ως κεκτημένα πολλά από τα προαναφερόμενα (ο αγώνας βέβαια παραμένει διαρκής και η εγρήγορση απαιτείται σε ένα εξωτερικό περιβάλλον ραγδαίων αλλαγών). Οι νέες προκλήσεις είναι αυτές που θα κάνουν τον κόσμο μας ακόμη καλύτερο. Και μία από αυτές είναι η περισσότερη δημιουργικότητα των κοινωνιών. Και για να πετύχουμε σε αυτή, απαιτούνται νέοι, πιο ανοιχτοί πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί που θα αξιοποιούν τους περισσότερους και θα επιστρέφουν στους περισσότερους αυτά που δικαιούνται. Χρειαζόμαστε πολιτικές που θα προστατεύουν τους αδυνάμους, οικονομίες των περισσότερων ευκαιριών, κοινωνίες που θα σέβονται τις κάθε λογής μειοψηφίες. Χρειαζόμαστε νέες αντιλήψεις που να φεύγουν από τη μηχανιστική προσομοίωση ανθρώπινων δικτύων και δομών (Taylor, Ford) και θα αναδεικνύουν τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, την καινοτομία. Χρειαζόμαστε πειραματισμό, αμφιβολία, έρευνα. Χρειαζόμαστε σύγκρουση με κάθε τι δογματικό, θρησκόληπτο, στερεοτυπικό. Χρειαζόμαστε τις ανοιχτές κοινωνίες έναντι των κλειστών κοινωνιών της αυθεντίας και της προκατάληψης.
Τέλος, ας φανταστούμε τον ένα πολιτισμό (πχ τον δικό μας), ως τον έναν άνθρωπο στο βουνό -σκεφτείτε τον εαυτό σας. Και την όσμωση πολιτισμών ως τον άνθρωπο στο χωριό ή στην πόλη. Η πολυπολιτισμότητα, πέρα από ηθικούς ή δίκαιους, είναι αυτή που μπορεί να μας κάνει καλύτερους (σκεφτείτε μία εταιρία που παράγει/διακινεί ένα παγκόσμιο προϊόν με στελεχιακό δυναμικό από μία μόνο χώρα και θα βρείτε εύκολα το λάθος).
Η ποικιλομορφία ή η διαφορετικότητα δεν πρέπει πλέον να αντιμετωπίζονται από τις προοδευτικές δυνάμεις με όρους ενσωμάτωσης ή ανεκτικότητας. Είναι οι λέξεις, οι έννοιες, οι αξίες που θα μας πάνε μπροστά. Δεν προστατεύουμε τη διαφορετικότητα -επενδύουμε σε αυτήν.
Ο κόσμος κινείται ραγδαία, μετακινείται, (a world on the move – μου αρέσει ως φράση), αλλάζει.
Μαζί με αυτόν αλλάζουν και τα διακυβεύματα. Και οι προοδευτικές δυνάμεις είναι αυτές που καλούνται να δώσουν τις λύσεις. Αυτές που θα μας κάνουν ακόμη καλύτερους και θα αντιμετωπίσουν με αποτελεσματικότερο τρόπο τις νέες ανισότητες (αφθονία & ανισότητες οι λέξεις-κλειδιά του 21ου αιώνα).
Οι προοδευτικοί ήταν και θα είναι οι διακινητές των ιδεών που θα μας πηγαίνουν μπροστά -οι κοινωνικοί μηχανικοί που θα χτίσουν τα νέα αφηγήματα μέσα στις κοινωνίες· από τα κάτω. Πρώτο μας, λοιπόν, μέλημα, είναι να συζητήσουμε γι αυτές -τις ιδέες. Και να διακρίνουμε τα πολιτικά εκείνα πρόσωπα που μπορούν να τις κουβαλήσουν. Χωρίς αναζήτηση σωτήρων. Συλλογικά, οριζόντια, ανοιχτά, δημοκρατικά.
