Ημέρα μνήμης της ελληνικής επανάστασης η 25η Μαρτίου κι έχουμε ακούσει πολλές δηλώσεις για το πόσο επίκαιρο είναι το μήνυμά της. Αλλά ειλικρινά είναι; Η αξία της ελευθερίας σε μία σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία θα πρέπει να αποκτήσει και πάλι περιεχόμενο, όπως και αυτή της ισότητας. Η δε αδελφοσύνη παραμένει ζητούμενο, κάτι που μαρτυρούν οι δηλώσεις, οι πράξεις, και το ύφος της καθημερινής αντιπαράθεσης εντός και εκτός Βουλής.
Θυμίζω ενδεικτικά τα λόγια του Θ. Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο, μετά την αποφυλάκισή του: «Έλληνες! Πριν βγω στ’ Ανάπλι, έριξα στη θάλασσα τα πικρά τα περασμένα. Κάντε και σεις το ίδιο. Στο δρόμο που περνάγαμε για να ρθούμε στην εκκλησιά, είδα να σκάβουν κάποιοι άνθρωποι. Ρώτησα και μου είπαν πως σκάβουν να βρούνε κρυμμένο θησαυρό. Εκεί στο λάκκο μέσα ρίξτε και τα μίση τα δικά σας. Έτσι θα βρεθεί κι ο χαμένος θησαυρός». Και εμείς; Ακόμη σε αναζήτηση του χαμένου θησαυρού, χωρίς καν να έχουμε στα χέρια μας τον χάρτη.
Το τρίπτυχο ελευθερία-ισότητα-αδερφοσύνη θα μπορούσε να επικαιροποιηθεί και να δώσει ποιότητα και βάθος σε μία σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία, τουλάχιστον όπως κάθε προοδευτικός πολίτης την οραματίζεται για τη χώρα μας.
Η ελευθερία στις σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίες θεωρείται κατοχυρωμένη. Η παρέμβαση των τρίτων στην ιδιωτική μας σφαίρα αποτρέπεται, ενώ το κράτος σέβεται την αυτονομία των πολιτών. Σήμερα μπορούμε ελεύθερα να καταρτίζουμε τα δικά μας σχέδια ζωής, ενώ έχουμε όλα τα εφόδια να διαμορφώσουμε τον ατομικό μας καθορισμό. Κι όμως, η ελευθερία στη χώρα μας τελεί κατά έναν τρόπο υπό περιορισμό. Οι ισχυρές πελατειακές δομές οι οποίες οικοδομούνται πάνω σε κλειστούς πολιτικούς/οικονομικούς θεσμούς και υποθάλπτονται από το έλλειμα αξιοκρατίας/λογοδοσίας δημιουργούν ένα δίχτυ εξάρτησης, ένα δίκτυο ελέγχου και επιρροής των πολιτών. Η ανάγκη να απευθυνθείς στον μεγάλο ή μικρό πάτρωνα για να έχεις καλύτερη πρόσβαση στην υγεία, στην παιδεία, να σου βρει μια θέση εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, να σε διευκολύνει με ένα πρόστιμο ή μια φορολογική παράβαση, παραμένει η εθνική μας καθημερινότητα. Ο πολίτης αναζητεί την ασφάλειά του σε πρόσωπα-διαμεσολαβητές της κρατικής εξουσίας, ακόμη και όταν εκλείπουν τα αιτήματα, διότι σίγουρα θα προκύψει η ανάγκη στο μέλλον. Το πολιτικό αντάλλαγμα της ψήφου είναι το αντίτιμο για τις υπηρεσίες του πάτρωνα. Και ο φαύλος κύκλος παρατείνεται διαρκώς.
Σε συνθήκες εξάρτησης τα δικαιώματα εξασθενούν και η ελευθερία νοθεύεται. Μία πραγματικά προοδευτική παράταξη οφείλει να δώσει τον μεγάλο αγώνα για την άρση των εσωτερικών εξαρτήσεων, πετυχαίνοντας στην πράξη την ατομική χειραφέτηση και την κοινωνική απελευθέρωση. Ένα πραγματικά προοδευτικό κόμμα οφείλει να απελευθερώσει τους πολίτες από τις σχέσεις εξάρτησης, οι οποίες υπονομεύουν την αξιοπρέπεια του προσώπου. Να μην έχει ανάγκη πια ο πολίτης την «μεσολάβηση» προκειμένου να απολαύσει ακώλυτα την ελευθερία του. Και προκειμένου να επιτευχθεί αυτό χρειάζονται ενδιάμεσοι θεσμοί, οι οποίοι θα αναχαιτίζουν τις μικρές και μεγάλες αυθαιρεσίες κάθε μορφής εξουσίας.
Η ισότητα, που, διαρκώς επικαλούμαστε ως πολιτικό διακύβευμα, παραμένει υπονομευμένη. Κι αυτό εξαιτίας των κλειστών προσοδοθηρικών θεσμών. Οι ανισότητες ολοένα και διευρύνονται, οι ευκαιρίες ολοένα και λιγοστεύουν. Κι αυτό γιατί ολοένα και περισσότεροι αποκλείονται από την κοινωνική κινητικότητα, ολοένα και περισσότεροι αισθάνονται ότι θίγονται από αδικίες που συντελούνται μεταξύ των γενεών, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το ασφαλιστικό μας σύστημα. Την ίδια ώρα οι «εκτός» παραμένουν καθηλωμένοι στο κοινωνικό status που προέκυψε ή επιδεινώθηκε από την κρίση λαμβάνοντας επιδόματα ελεημοσύνης, τα οποία δεν αποσκοπούν στην ενεργή ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία, αλλά την παραμονή τους σε ένα βολικό περιθώριο πολυτελείας, συμβιβασμένοι με τις ελάχιστες παροχές που του παρέχει το «κράτος-πατέρας». Ταυτόχρονα, η φορολογική δικαιοσύνη και η αξιοκρατία απουσιάζουν από την ημερήσια διάταξη, με την κατάσταση να συνεχίζει ως έχει. Δίχως την εμπέδωση της φορολογικής δικαιοσύνης και της αξιοκρατίας όχι μόνο δεν υπάρχει ισότητα, αλλά εξανεμίζεται και το κοινωνικό κεφάλαιο, τους δεσμούς εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών. Κι αυτό εντείνεται εφόσον δεν υπάρχουν θεσμοί που να αφαιρούν ισχύ από τους δυνατούς και να προσθέτουν δικαιώματα στους πλέον αδύναμους. Ο πλέον ευνοημένος θα συνεχίζει να ευνοείται, ο πλέον αδικημένος δεν θα απολάβει τίποτε από την άνοδο του ευνοημένου. Ένα πραγματικά προοδευτικό κόμμα δεν θέλει την ισοπέδωση προς τα κάτω. Θέλει την ταυτόχρονη προκοπή με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης.
Η αδελφοσύνη σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία είναι εκείνο το συνεκτικό στοιχείο που κρατά μια κοινωνία ενωμένη, εμπεδώνοντας το αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης στην κοινότητα που διαβιεί ο πολίτης. Σήμερα η έννοια της αδελφοσύνης είναι περισσότερο απούσα από ποτέ, ειδικά στη χώρα μας. Στο όνομα των «μετώπων» το δηλητήριο του διχασμού εξακολουθεί και διατρέχει τις ανθρώπινες σχέσεις, οι έννοιες όπως «συνεννόηση» και «συμφιλίωση» βουλιάζουν κάτω από την επίδειξη του χειρότερού μας εαυτού. Θεωρούμε τον διπλανό μας αντίπαλο, εχθρό, επειδή πολύ απλά δεν συμφωνεί με τα δικά μας πιστεύω, τα οποία διαμορφώνονται από στρατευμένες πηγές πληροφόρησης. Τα πάθη των σκοτεινότερων σελίδων της ελληνικής μας ιστορίας αναβιώνουν και πάλι, με σκοπό ένα εφήμερο εκλογικό όφελος, αλλά με μόνιμη βλάβη στο εσωτερικό της δημοκρατίας. Ακόμη και σήμερα η χώρα μας δεν μπορεί να αποφασίσει για τα αίτια που την οδήγησαν στην κρίση, αρνείται να συμφιλιωθεί με την αλήθεια, προκειμένου να εξυπηρετηθούν κακοστημένες αφηγήσεις. Και με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται οι ευνοϊκότερες συνθήκες για την επέλαση της ακροδεξιάς, του φασισμού και του ναζισμού. Η απουσία αδελφοσύνης εμφολεύει το μίσος, το μίσος γεννά τον φόβο και ο φόβος πριμοδοτεί τις αντιδημοκρατική και φασίζουσα ρητορική, που στόχο έχει όχι να συμφιλιώσει, αλλά να διαιρέσει και να επιβάλλει την μισαλλόδοξη πρακτική του. Ένα πραγματικά προοδευτικό κόμμα δεν αναγνωρίζει ούτε ταξικούς, ούτε φυλετικούς, ούτε έμφυλους εχθρούς, αλλά προωθεί την συμφιλίωση και την αλληλεγγύη, οριζόντια μεταξύ των πολιτών και κάθετα μεταξύ των γενεών.
Η Ελλάδα βιώνει μία πελατειακή και διχαστική δημοκρατία στα χρόνια της μεταπολίτευσης. Συνεπώς, μία σημαντική ιδεολογικοπολιτική πρόκληση για ένα σύγχρονο προοδευτικό κόμμα είναι η επαναφορά στο τραπέζι της έννοιας της αδελφοσύνης, της ισότητας και της ελευθερίας· και τούτο, υπό ένα νέο θεσμικό πρίσμα που θα ενδυναμώνει και θα απελευθερώνει κοινωνικά τον πολίτη, όπως και την ίδια τη δημοκρατία. Αυτή θα μπορούσε να γίνει η νέα ελληνική επανάσταση, μία αλλαγή που θα μας απελευθερώσει πολιτικά από τα μεταοθωμανικά κατάλοιπα της συνδιαλλαγής, του παζαριού και του ρουσφετιού.
