Στις 9 Ιουνίου και σε κοινό τους άρθρο που δημοσιεύεται στην “Καθημερινή” με τίτλο “Για μία ενωμένη, ανθεκτική, κυρίαρχη Ευρώπη”, οι Ζοσέπ Μπορέλ (Ύπατος Εκπρόσωπος της Ε.Ε. για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφαλείας) και Τιερί Μπρετόν (αρμόδιος Επίτροπος για την Εσωτερική Αγορά) αναφέρουν την ανάγκη “για μία ενωμένη, ανθεκτική, κυρίαρχη Ευρώπη”.
Σε αυτό το άρθρο-σταθμό, οι δύο Επίτροποι προτείνουν την μετάβαση της Ε.Ε. από την ήπια στη σκληρή ισχύ, επισημαίνοντας με έμφαση ότι: “Η εποχή της συμφιλιωτικής, αν όχι, αφελούς, Ευρώπης, έχει παρέλθει”, κάνοντας λόγο για μία “ανθεκτική και αυτόνομη Ευρώπη, που προασπίζεται τις αξίες της, είναι στιβαρή στις πεποιθήσεις της, σταθερή στις φιλοδοξίες της”.
Διαβάζοντας αυτό το φιλόδοξο άρθρο, ο αναγνώστης μπορεί να νιώσει αισιοδοξία ότι πλέον η Ευρώπη αισθάνεται έτοιμη να κάνει το μεγάλο άλμα προς την ολοκλήρωση. Μπορεί η πρόσφατη απόφαση του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου να δημιούργησε εύλογο προβληματισμό, εντούτοις η απόφαση αυτή δεν φαντάζει ικανή να ανακόψει τις μεγάλες αποφάσεις που έχει να πάρει η Ευρώπη το προσεχές διάστημα.
Κι αυτές οι αποφάσεις πρέπει να έχουν έναν και μόνο προσανατολισμό: Τη χειραφέτησή της και τη συνειδητοποίηση της πραγματικής ισχύος, όχι μονάχα σε επίπεδο οικονομικό ή γεωπολιτικό, αλλά και σε επίπεδο αξιακό. Η χειραφετημένη Ευρώπη μπορεί να είναι ταυτόχρονα ενωμένη, ανθεκτική και κυρίαρχη, χρησιμοποιώντας τον τίτλο του άρθρου των Μπορέλ και Μπρετόν.
Η χειραφετημένη Ευρώπη είναι η Ενωμένη Ευρώπη, εφόσον συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι απλά ένα άθροισμα κυρίαρχων κρατών, όπου το καθένα μετέχει στην Ένωση μόνο και μόνο για να προωθεί τα εθνικά του συμφέροντα. Η Ενωμένη Ευρώπη ενώνεται γύρω από θεμελιώδεις αξίες και αρχές όπως η δημοκρατία, το κράτος δικαίου, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αλληλεγγύη, η κοινωνική δικαιοσύνη. Θα είναι δυστύχημα για την Ευρώπη μετά το πέρας της πανδημικής κρίσης να αποκτήσει περισσότερες “Ουγγαρίες” ή “Πολωνίες”. Το δημοκρατικό κεκτημένο δεν πρέπει επουδενί να χαθεί μέσα στις συμπληγάδες του αυταρχισμού και του λαϊκισμού.
Η χειραφετημένη Ευρώπη είναι η ανθεκτική Ευρώπη, εφόσον συνειδητοποιήσει ότι η αρχή της αλληλεγγύης είναι ο θεμέλιος λίθος της. Δίχως την καλλιέργεια της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών, που δεν γνωρίζει ισχυρούς και ανίσχυρους, το ευρωπαϊκό εγχείρημα θα αποτύχει. Και όπως πολύ σωστά θέτουν οι Μπορέλ-Μπρετόν, η αλληλεγγύη είναι μία πολυδιάστατη έννοια που περιλαμβάνει τη διαγενεακή αλληλεγγύη, την αλληλεγγύη σε επίπεδο εσωτερικής αγοράς, την αλληλεγγύη για τη θωράκιση της ΟΝΕ και της κοινωνικής συνοχής και τέλος την αλληλεγγύη στην ασφάλεια και την άμυνα. Όλες αυτές οι διαστάσεις της αλληλεγγύης σε τι συνηγορούν; Ότι η οικονομική γενεαλογία του ενωσιακού εγχειρήματος πρέπει να δώσει τη θέση του στην πολιτική τελεολογία. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να καλλιεργηθεί η έννοια της αλληλεγγύης ως ένας νέος κοινός πολιτικός δεσμός που θα επιτρέψει στην Ευρώπη να αντέξει τις προκλήσεις που έχει μπροστά στης, αρχής γενομένης από την αντιμετώπιση της πανδημίας και του μεταναστευτικού-προσφυγικού, που είναι η συζήτηση της επόμενης μέρας. Είμαστε Έλληνες, είμαστε και Ευρωπαίοι. Αυτό ορίζει το άρθρο 20 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως για να εξακολουθήσουμε να είμαστε ευρωπαίοι, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη οικοδόμησης μίας ευρωπαϊκής πολιτειότητας που θα χτιστεί πάνω στην αρχή της αλληλεγγύης, στέλνοντας το μήνυμα ότι η Ε.Ε. δεν είναι απλά μία κοινοπραξία στο πλαίσιο της κοινής αγοράς, αλλά ένα συναρπαστικό εγχείρημα παράδειγμα προς μίμηση.
Τέλος, η χειραφετημένη Ευρώπη είναι η κυρίαρχη Ευρώπη. Και κυρίαρχη Ευρώπη δεν σημαίνει κυριαρχία επί των κρατών μελών που την απαρτίζουν. Σημαίνει αντιμετώπιση των σχέσεων κυριάρχησης που την εγκλωβίζουν. Σημαίνουν τον απεγκλωβισμό της Ευρώπης από τη σφαίρα επιρροής ευρύτερων γεωπολιτικών δυνάμεων και συσχετισμών, που την καθηλώνουν στον ρόλο του ευγενούς και καλόβολου παρατηρητή. Η κυρίαρχη Ευρώπη ανακαθορίζει τους όρους συνύπαρξής της στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, επανοριοθετεί τη θέση της έναντι της Ρωσίας, δεν μένει απαθής στη διελκυστίνδα ισχύος μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας. Η κυρίαρχη Ευρώπη οφείλει να κάνει βήματα προς την κοινή άμυνα και ασφάλεια, την ενεργειακή αυτάρκεια, την γεωπολιτική αυτονομία στο διαρκώς μεταβαλλόμενο και αμφίβολο διεθνές σύστημα.
Φυσικά όλα τα παραπάνω δεν είναι εύκολο να γίνουν, ούτε θα γίνουν την επόμενη μέρα. Όμως για να υπάρχει επόμενη μέρα για την Ένωση θα πρέπει να δει τον εαυτό της στον καθρέφτη με αυτοπεποίθηση και όχι με φόβο. Και να πείσει τα κράτη μέλη και τους πολίτες της ότι είμαστε ενωμένοι μέσα στην πολυμορφία των αξιών και όχι διαιρεμένοι μέσα στην ομοιογένεια των εθνικισμών.
