Η πανδημική κρίση επαναπροσδιορίζει τις βεβαιότητες, αυξάνει τις αμφιβολίες και κλονίζει τις σταθερές. Μια από αυτές αφορά τον κόσμο της εργασίας, τομέας όπου αναμένεται να συμβούν κοσμογονικές αλλαγές. Υπάρχουν δύο δρόμοι: Να τις αφήσουμε απλά να συμβούν και έπειτα να παρέμβουμε ως οργανωμένες κοινωνίες. Ή να προσπαθήσουμε να τις ερμηνεύσουμε, να τις τιθασεύσουμε και γιατί όχι να τις υπερβούμε.
Αν κάτι επιβεβαιώθηκε το τελευταίο διάστημα είναι το αίσθημα της παγκοσμιότητας. Ναι, κλειστήκαμε στα σπίτια μας, κλείσαμε τα σύνορά μας, αλλά η χρήση του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών άφησε ανοικτούς τους ορίζοντές μας. Το ηλεκτρονικό εμπόριο, οι ηλεκτρονικές συναλλαγές, η τηλεκπαίδευση και η τηλεργασία έκαναν ακόμη περισσότερο αισθητή την εμφάνισή τους, δημιουργώντας πολλές ευκαιρίες, αλλά και πολλές απειλές.
Η μεγάλη ευκαιρία είναι προφανώς και η μετάβαση του κόσμου που ξέρουμε από το υλικό και απτό, στο αύλο και αόρατο. Ψηφιακή οικονομία και ψηφιακό κράτος έρχονται να προλάβουν την ψηφιακή κοινωνία, η οποία τα τελευταία χρόνια γνώρισε μία πρωτοφανή άνθηση χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η Google και το Facebook λένε στους υπαλλήλους ότι μπορούν να εργαστούν από απόσταση έως το 2021. Το Twitter επιτρέπει στους υπαλλήλους να εργάζονται από το σπίτι «για πάντα». Ορισμένες μεγάλες τράπεζες σκέφτονται να μην ξαναγεμίσουν πλήρως τους πύργους γραφείων τους στο Μανχάταν.
Η μεγάλη απειλή ωστόσο αναφύεται με την εμφάνιση ενός νέου είδους ανισοτήτων, που σχετίζεται με το άνοιγμα του ψηφιακού χάσματος. Μέχρι πρότινος, ο ψηφιακός κόσμος ήταν ένας παράλληλος κόσμος, ένας ατομικός κόσμος που συμπληρώνει τον πραγματικό, τον κοινωνικό. Στον καιρό της πανδημίας όμως ο κοινωνικός μας περίγυρος “μετακομίζει” στην ψηφιακή σφαίρα, το διαδίκτυο δεν υπάρχει πια μόνο για τον ελεύθερο χρόνο, αλλά αφορά και και τον εργασιακό μας χρόνο, που μέχρι πρότινος τον καταναλώναμε στον χώρο εργασίας του καθενός.
Η εργασία δεν αποτελεί ένα συνταγματικό κατοχυρωμένο κοινωνικό δικαίωμα. Αποτελεί άμεση προέκταση της προσωπικότητας του ανθρώπου, τρόπο αυτοπραγμάτωσης και κοινωνικής ενσωμάτωσης.
Η ποιοτική εργασία προσφέρει εκείνες τις αναγκαίες εγγυήσεις αξιοπρέπειας και ελευθερίας, το άτομο αισθάνεται ενεργό όχι μόνο οικονομικά, αλλά κοινωνικά και πολιτικά.
Η μη εργασία οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισμό και την απομόνωση, φτωχαίνει τις δυνατότητες του ανθρώπου, ενισχύει τα αισθήματα αδικίας και εξάρτησης.
Οι λέξεις που θα πρωταγωνιστήσουν το αμέσως προσεχές διάστημα είναι η “προστασία” και η “προσαρμογή”. Όσοι εμείνουν στην προστασία χωρίς την προσαρμογή, θα βιώσουν τα αποτελέσματα που υποτίθεται ότι απεύχονται να συμβούν. Όσοι διακηρύξουν την εδώ και τώρα προσαρμογή στις νέες συνθήκες θα οξύνουν τις ανισότητες και τον αποκλεισμό. Αυτό που απαιτείται είναι η συμφιλίωση των δύο εννοιών. Προστασία χωρίς προσαρμογή δεν μπορεί να υπάρξει. Προσαρμογή χωρίς προστασία μπορεί να υπάρξει, δημιουργώντας για μία ακόμα φορά νικητές και χαμένους της παγκοσμιοποίησης, προικοδοτώντας τον πολιτικό και οικονομικό εθνικισμό.
Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία οφείλει να δοκιμάσει να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην προστασία και την προσαρμογή. Όπως μπόρεσε και συμφιλίωσε στον 20ο αιώνα το κεφάλαιο με την εργασία, εξασφαλίζοντας πρωτοφανή επίπεδα ευημερίας για τους εργαζομένους, έτσι και τώρα μπορεί να συμφιλιώσει την προστασία με την προσαρμογή, προς όφελος των εργαζομένων. Κι αυτό μπορεί να γίνει εμπλουτίζοντας τους παραδοσιακούς πυλώνες του κοινωνικού κράτους.
Πώς;
Αφενός, με την μέριμνα το κράτος να μην αφήσει κανέναν εργαζόμενο πίσω από την ψηφιακή εποχή, ενισχύοντας και επιδοτώντας την καθολική και ψηφιακή επιμόρφωση των εργαζομένων. Αφετέρου, αποτρέποντας τους εργοδότες από το να μπουν στον πειρασμό να μειώσουν τα μισθολογικά κόστη και να προβούν σε μαζικές απολύσεις, επενδύοντας σε μία μικρή, εξειδικευμένη μερίδα των εργαζομένων που διαθέτουν τις κατάλληλες δεξιότητες.
Είναι ορατός ο κίνδυνος δημιουργίας μιας αγοράς που θα απαρτίζεται από ψηφιακούς κολοσσούς και μόνο, οδηγώντας στον μαρασμό και το κλείσιμο χιλιάδες επιχειρήσεις που δεν είχαν τα κατάλληλα μέσα να κάνουν την αναγκαία μετάβαση στην ψηφιακή εποχή. Δεν χωρεί αυτό που έλεγε ο Schumpeter περί δημιουργικής καταστροφής, δεν μπορεί η πανδημική κρίση να μας κληρονομήσει έναν ολιγοπωλιακό καπιταλισμό κι ένα συγκεντρωτικό κράτος. Αντίθετα, πρέπει τα επιτεύγματα της τεχνολογίας να διανεμηθούν σε έναν ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων, να αποκεντρωθούν ακόμη περισσότερο οι εξουσίες και η πρόσβαση στην πληροφορία και τη γνώση.
Η σοσιαλδημοκρατία δεν φοβάται τις αλλαγές, δεν κλείνεται στον εαυτό της. Ανοίγεται με αυτοπεποίθηση στις νέες προκλήσεις, έχοντας ως προτεραιότητα την προστασία των πλέον αδύναμων.
