Διανύουμε μία νέα πολιτικοοικονομική περίοδο, όπως τελευταία ‘συχνολέω’ από αυτό το διαδικτυακό μετερίζι. Και έχει ενδιαφέρον το πώς η τεχνολογία ανοίγει δρόμους, ρίχνει τείχη, ενώνει ιδέες, ανθρώπους και δίνει νέες διαστάσεις σε διαχρονικές αξίες και ιδανικά.
Μία τέτοια σημαντική πολιτική αξία είναι η δημοκρατία, η οποία κάπως άναρχα αποκτά περισσότερη επιφάνεια στον σημερινό ανοιχτό διασυνδεμένο κόσμο. Χωρίς όμως την ποιότητα και το βάθος που απαιτείται, γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από αυτούς που πρώτοι θα δράσουν οργανωμένα, ή, πολλές φορές, από αυτούς που θα δράσουν σε σχέση με αυτούς που θα μείνουν αδρανείς.
Παράλληλα, μεγαλώνουν τα εμπόδια για όσους ονειρεύονται απολυταρχικά/φασιστικά καθεστώτα και δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο τα ήδη υπάρχοντα καθεστώτα. Όπως επίσης αλλάζουν τα δεδομένα και οι συσχετισμοί στις διακρατικές σχέσεις και το διεθνές ανταγωνιστικό πλαίσιο (αλλά αυτό δεν είναι της ώρας).
Εντούτοις, η κάθε δράση απαιτεί σωστή οργάνωση, προϋποθέσεις, σχέδιο και μακροπρόθεσμους στόχους. Ειδάλλως, ακόμη και αυτές οι αυτονόητες πανανθρώπινες αξίες χάνουν το δρόμο τους και αποκτούν αρνητικό πρόσημο. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Αραβικής Άνοιξης, όπου το αποτέλεσμα της δράσης δεν ήταν το επιθυμητό για τη δημοκρατία και έδωσε παράταση στον έλεγχο, την καταπίεση, τους περιορισμούς.
Η δημοκρατία, λοιπόν, τρέχει· και έχει ενδιαφέρον το πώς το αντιλαμβανόμαστε αυτό. Κάποιοι από μας αντιδρούμε, κλεινόμαστε ακόμη περισσότερο, φοβόμαστε, τη θέτουμε σε αντιδιαστολή με σκιάχτρα του παρελθόντος· και προσπαθούμε να την ελέγξουμε με περιορισμούς που μας κάνουν να φαινόμαστε ασύγχρονοι πολιτικά με την εποχή που διανύουμε.
Άλλοι, πάλι, παρασυρόμαστε και σκεφτόμαστε την άμεση δημοκρατία ως την ενδεδειγμένη. Πιστεύουμε ότι μέσα από τη δική μας περισσότερη δύναμη μπορούμε να συγχρονίσουμε και τις υπόλοιπες, ή έστω, να συγχρονιστούμε κάπως μέσα στον κόσμο και να βαδίζουμε με σχέδιο και πυξίδα προς τα εμπρός.
Δεν ανήκω στις 2 προαναφερθείσες κατηγορίες_
Μαζί με τη δημοκρατία που τρέχει, τρέχουν και τα διαφορετικά εργαλεία αυτής. Και ένα τέτοιο εργαλείο είναι τα δημοψηφίσματα.
Ξεκινώντας από το ειδικό έναντι του γενικού μέρους, σκέφτομαι το τελευταίο δημοψήφισμα που διεξήχθη στη χώρα μας και δικαίως τραυμάτισε το συγκεκριμένο δημοκρατικό θεσμό. Διότι χρησιμοποιήθηκε ουχί ως εργαλείο της δημοκρατίας αλλά ως εργαλείο των κυβερνώντων για να πάρουν αυτό που θέλουν -ή έστω να προσπαθήσουν με τις καλύτερες δυνατές προϋποθέσεις.
Στο συγκεκριμένο δημοψήφισμα επέδρασαν πολλές παράμετροι που δεν θα έπρεπε να υφίστανται.
Έχει σημασία το ερώτημα, ποιος, πότε και πώς το διατυπώνει (δηλ η δημοφιλία του προσώπου/κόμματος, το πολιτικό τάιμινγκ και η διατύπωση του ερωτήματος), ο χρόνος διαβούλευσης, ποια πολιτική δύναμη το χρεώνεται θετικά ή αρνητικά, αν διχάζει προς όφελος ημετέρων ή υπηρετεί δια της δημιουργικής διαφωνίας τη δημοκρατία. Κι όμως, πολύ εύκολα, τα κρίνουμε όλα από το αποτέλεσμα. Αν το δημοψήφισμα έφερε ένα καλό αποτέλεσμα για μας, ως πολίτες, ατομικά ή συλλογικά, θα ήτο ένας εξαιρετικός θεσμός. Αν όχι, το αποκλείουμε ως πηγή κινδύνου.
Ο Τσίπρας έκανε ένα δημοψήφισμα ευτελίζοντας κάθε δημοκρατική αρχή που θα έπρεπε να διέπει έναν πολιτικό. Αξιοποίησε την προσωπική του δημοφιλία, τους κυβερνητικούς μηχανισμούς, έκανε την πλέον βολική για κείνον και το κόμμα του διατύπωση, χρησιμοποίησε τον ελάχιστο και καταφανώς μη επαρκή χρόνο διαβούλευσης. Και εν τέλει, αρνήθηκε ακόμη και το αποτέλεσμα της κωμικοτραγικής διαδικασίας, όχι όμως επειδή ήταν τέτοια. Αλλά επειδή τον βόλευε εξίσου.
Πριν το δημοψήφισμα Τσίπρα, είχε προηγηθεί το ανακοινωθέν δημοψήφισμα Παπανδρέου το 2011, το οποίο τελικά δεν διεξήχθη. Τότε βέβαια, δεν χρησιμοποιήθηκαν αυτές οι αποκρουστικές μέθοδοι. Όμως, και σε εκείνη την περίπτωση, το δημοψήφισμα χρησιμοποιήθηκε εργαλειακά από τους κυβερνώντες προς άρση του πολιτικού αδιεξόδου. Κείνο το δημοψήφισμα το υποστήριξα με κάθε τρόπο και γω. Και κάνοντας την αυτοκριτική μου, υπηρέτησα περισσότερο την άποψή μου παρά τη δημοκρατία.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ψήφος σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να συνοδεύεται από πλήρη επίγνωση της πολιτικής κατάστασης, αξιοποίηση όλων των δεδομένων και επιλογής μεταξύ ενός κλειστού εθνικού περιβάλλοντος και ενός αντίστοιχου ευρωπαικού που βρίσκεται σε εξέλιξη και δεν είναι εύκολο να αντιληφθούμε ποιο θα είναι αυτό στο μέλλον, θεωρώ ότι δεν ήμασταν έτοιμοι να απαντήσουμε σε ένα τόσο κρίσιμο ερώτημα τη δεδομένη χρονική στιγμή. Και θα με παρομοίαζα ως ψηφοφόρο ως τον μικρό Στέφανο που έφευγε στα 6 του χρόνια από το χωριό να πάει στην πόλη κλαίγοντας και αρνούμενος να δεχθώ μία επιλογή την οποία δεν μπορούσα καν να δω, όπως αντίστοιχα στα 10 αρνούμουν τη μετακίνησή μου από τη μικρή σε μία μεγάλη πόλη. Και αυτό προφανώς δεν έχει να κάνει με την ωριμότητα και την πίστη προς τον πολίτη, αλλά αφορά στο βασικό προτέρημα της αντιπροσωπευτικής έναντι της άμεσης δημοκρατίας -την εξειδικευμένη γνώση.
Δε μου αρέσει η εύκολη και συλλήβδην απαξίωση των δημοψηφισμάτων. Κυρίως δε, όταν αυτή προκύπτει εμπειρικά από την κακή αυτών χρήση και όχι από την ορθή αξιολόγηση και αξιοποίηση του θεσμού την οποία θα έχουμε πρότινος αποσυνδέσει από το όποιο θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα.
Ούτε μου αρέσουν οι πολιτικές εκείνες δυνάμεις και οι άνθρωποι που εύκολα πετούν στην άκρη ό,τι δεν τους κάνει.
Η χρήση των δημοψηφισμάτων απαιτεί οργάνωση, πολιτική αντίληψη της νέας πραγματικότητας, πολιτικό σχέδιο, ακόμη και μακροπρόθεσμο, επιμονή και προσπάθεια, έτσι ώστε να ενισχύσει τη συμμετοχή, την εμπιστοσύνη στην πολιτεία, τη δημοκρατία.
Έτσι, για κάθε τοπικό ή εθνικό δημοψήφισμα θα πρέπει να αποφασίζει μία ανεξάρτητη αρχή. Σε κάθε δημοψήφισμα θα πρέπει να απαντάμε στην ερώτηση και όχι στο πρόσωπο που τη ζητά, η διατύπωση θα πρέπει να γίνεται με τον πιο δίκαιο τρόπο για τις πιθανές απαντητικές επιλογές, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν το τάιμινγκ, να αξιολογείται ο ιδανικός χρόνος διαβούλευσης, το αν αυτό θα διχάσει ή όχι με αρνητικό τρόπο τις κοινωνίες, και κυρίως αν η δημοψηφισματική διαδικασία υπηρετεί τη χώρα/κοινωνία ή κομματικά/αυτοδιοικητικά οργανωμένα συμφέροντα.
Το κάθε δημοψήφισμα δεν πρέπει να προκύπτει από πολιτικά αδιέξοδα και ξεσπάσματα αλαφροΐσκιωτων πολιτικών αλλά να είναι ένα προγραμματισμένο και καλά οργανωμένο σκέλος της πολιτικής μας ζωής.
Και βεβαίως θα πρέπει να αποκτήσουμε δημοψηφισματική κουλτούρα. Αρχίζοντας ίσως από την αυτοδιοίκηση, και θέτοντας ερωτήματα με θετικές επιλογές (όπως πχ να γίνει το τάδε πάρκο στο Α ή Β μέρος;) και όχι διχαστικές (να γίνει ή να μη γίνει το πάρκο). Θα πρέπει οι πολίτες να εμπιστευτούν πρώτα το θεσμό, να συμμετάσχουν, να συζητήσουν να συναποφασίσουν.
Πάντα με το θάρρος της γνώμης, τάσσομαι υπέρ των δημοψηφισμάτων. Διότι, πολιτικά, ως χαρακτήρας, είμαι βαθιά κινηματικός, πιστεύω αταλάντευτα στη βάση, στον άνθρωπο, στο ”από τα κάτω”, στη δημοκρατία πάνω από κάθε δικό μου συμφέρον αλλά και με τα όποια λάθη μου. Και είμαι διαθέσιμος να υποστηρίξω αυτή μου τη θέση ακόμη και μακροπρόθεσμα, δηλαδή για τους επόμενες γενιές· αρκεί να γίνει με υπομονή, μέθοδο και το σωστό τρόπο.
Όμως δεν είμαι μόνος μου σε αυτό. Σύμφωνα με δημοσκόπηση που πραγματοποίησε η Aboutpeople για λογαριασμό της Athens Voice (official) [viaPetros Ioannidis], διαπιστώνεται ότι το 56% τάσσεται κατά του δημοψήφισματος του 2015 όμως υπέρ των δημοψηφισμάτων γενικότερα σε ποσοστό 80%.
Στην πολιτική δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Υπάρχουν όμως διαχρονικές αξίες και εύκολες απαντήσεις προς αυτές. Και πάνω από τα κεφάλια μας κρέμεται, περιπαικτικά σχεδόν, ένας διαρκής μόνιμος αγώνας που δε μπορούμε να αποφύγουμε. Άσε που δε θέλουμε κιόλας
